چکيده

مرزهاي خانواده یکی از مهم‌ترین موضوعات روان‌شناسي خانواده است و ناظر به تعاملات درونی و بیرونی اعضاي خانواده مي‌باشد که براي نخستين بار توسط رويکرد ساخت‌نگر ارائه شد. پژوهش حاضر با هدف تبیین مرزهای خانواده بر اساس آموزه‌های وحیانی قرآن کریم و ساخت پرسشنامه سنجش آن سامان گرفت. برای دست‌یابی به اهداف پژوهش؛ تمام آیات و روایات تفسیری مرتبط با مرزهای خانواده استخراج، دسته‌بندی و بعد از اعتباریابی محتوایی، 400 آیه و 200 روایت تفسیری به روش اجتهاد دینی- روان‌شناختی تجزیه و تحلیل شد. جامعه اسنادی بخش کیفی، کل آیات قرآن کریم و تمام تفاسیر معتبر شیعه و اهل سنت و جامعه آماری بخش کمی تمام زنان و مردان متاهل دارای فرزند شهر قم بود که به روش خوشه‌ای انتخاب شدند. بعد از تأیید روایی محتوایی مرزها توسط کارشناسان، پرسشنامه اولیه آماده و بعد از تأیید روایی محتوایی گویه‌ها در سه مرحله بر روی نمونه‌هایی با حجم 80، 100، 508 و 35 نفر برای ارزیابی روایی صوری، پایایی، روایی سازه و تأیید آن اجرا شد. یافته‌های بخش کیفی نشان داد: الف) مراد از مرزهای خانواده در رویکرد قرآنی عبارت است از؛ آموزه‌های الزامی و غیر الزامی قرآنی که با هدف تعیین گستره و کیفیت و کمیت تعاملات اعضای خانواده با یکدیگر و با بیرون از خود بیان شده است و دارای کارکرد مرزی می‌باشد؛ ب) خانواده در قرآن کریم دارای 5 مرز مرتبه اول، 15 مرز مرتبه دوم و 64 مرز مرتبه سوم است؛ ج) مرزهای مرتبه اول عبارتند از: مرزهای عام، مرزهای درونی زوجینی، والدینی، خواهران-برادران و مرزهای بیرونی خویشاوندی؛ د) مرزهای خانوادگی مستخرج از قرآن کریم، قالب پیشنهادی رویکرد ساخت‌نگر را پوشش می‌دهد و از جهاتی بر دیگر الگوها برتری دارد. جامعیت، پیوند با معنویت، اخلاق مداری، واقعی و الهی بودن و تطابق با شرایط بومی و فرهنگی- مذهبی ایران از وجوه برتری الگوی قرآنی مرزهای خانواده است. نتایج بخش کمی نشان داد: الف) پرسشنامه مرزهای خانواده از ویژگی‌های روان‌سنجی مطلوبی برخوردار است؛ ب) پایایی پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 975/0، مرز‌های عام، 884/0، مرزهای زوجینی، 92/0، مرزهای والدینی، 925/0، مرزهای برادران- خواهران، 789/0 و برای مرزهای بیرونی 761/0 بود؛ ج) نتایج تحلیل عاملی نشان داد پرسشنامه از روایی سازه مطلوبی برخوردار است؛ د) نتایج آزمون t به عنوان شاهدی بر روایی سازه نشان داد بین دو گروه پاسخگویان عادی و دارای اختلال خانوادگی تفاوت معنادار وجود دارد و پرسشنامه می‌تواند خانواده‌های با مرزهای بهنجار و نابهنجار را از یکدیگر تفکیک نماید. ارزیابی پرسشنامه با پایایی و روایی مطلوب نشان داد که این ابزار دارای عوامل زیربنایی برای سنجش مرزهای خانواده است و می‌توان از آن در تحقیقات، سنجش و درمان خانواده استفاده کرد.

مقالات مستخرج از این رساله و مقالاتی که از پرسشنامه مرزهای خانواده استفاده کرده اند در نورمگز و مانند آن قابل پیگیری است. لینک برخی از این پژوهش ها تقدیم می گردد:
http://pzk.journals.miu.ac.ir/article_4079.html
http://maq.journals.miu.ac.ir/article_4570.html
https://civilica.com/doc/1137529/

کلید واژه‌ها: مرزهای خانواده، زیرمنظومه‌های خانواده، رویکرد ساخت‌نگر، پرسشنامه، قرآن، روان‌شناسی